Przymusowy wykup akcji to procedura umożliwiająca akcjonariuszowi, który osiągnął lub przekroczył 95% ogólnej liczby głosów w spółce publicznej, żądanie od pozostałych akcjonariuszy sprzedaży wszystkich przez nich posiadanych akcji.
Akcjonariusz wykupywany nie ma wpływu na podejmowanie decyzji w sprawie przymusowego wykupu, a nawet nie musi być świadomy przeprowadzanej transakcji. Wszelkie decyzje są podejmowane przez dominujących akcjonariuszy. W skrócie, to oni decydują o wykupie, ogłaszają go, przekazują środki i otrzymują akcje. Na koncie akcjonariusza objętego wykupem następuje usunięcie akcji, a w zamian pojawia się kwota odpowiadająca cenie wykupu.
Przymusowość odróżnia przymusowy wykup od wezwania do sprzedaży akcji. Wezwanie stanowi jedynie propozycję, a akcjonariusz ma możliwość zdecydowania, czy chce z niej skorzystać. Jeśli postanowi sprzedać akcje w odpowiedzi na wezwanie, składa zapis i w ramach tego procesu zawiera umowę. Decyzja o zbyciu akcji pozostaje całkowicie w jego gestii. Sukces wezwania zależy od przekonania akcjonariuszy, że warto sprzedać akcje w danym momencie po określonej cenie. W przeciwieństwie do tego, przymusowy wykup narzuca zdecydowane zobowiązanie do sprzedaży akcji, nie dając akcjonariuszowi opcji wyboru.
Przymusowy wykup akcji. Ustalenie ceny
Celem przymusowego wykupu jest pozbycie się akcjonariuszy mniejszościowych i przejęcie 100% akcji, a powodami jego przeprowadzenia może być sprzedaż akcji do inwestora, zakończenie sporu korporacyjnego, reorganizacja grupy kapitałowej lub ułatwienie delistingu (wycofania akcji spółki z obrotu giełdowego; po przymusowym wykupie niemożliwe będzie zaskarżenie uchwały o wycofaniu akcji z obrotu giełdowego przez akcjonariuszy, gdyż zostaną wcześniej wykupieni).
Istnieje wymóg ustalenia ceny minimalnej dla akcji podlegających wykupowi.
Dla akcji spółki publicznej notowanych na rynku regulowanym punktem odniesienia jest średnia cena rynkowa akcji notowanych na rynku regulowanym w określonym przedziale czasowym: 6- i 3-miesięcznym lub krótszym.
W przypadku spółki publicznej, której akcje zostały wprowadzone wyłącznie do alternatywnego systemu obrotu (ASO), cena akcji nie może być niższa od średniej ceny rynkowej z okresu 6 miesięcy poprzedzających ogłoszenie przed ogłoszeniem żądania wykupu, w czasie których dokonywany był obrót tymi akcjami w alternatywnym systemie obrotu, a jeżeli obrót akcjami spółki w alternatywnym systemie obrotu był dokonywany przez okres krótszy niż 6 miesięcy – średniej ceny rynkowej z tego krótszego okresu. Cena ta nie może być jednak niższa od średniej ceny rynkowej z okresu 3 miesięcy obrotu tymi akcjami, w czasie których dokonywany był obrót tymi akcjami w alternatywnym systemie obrotu. Za średnią cenę rynkową, uważa się cenę będącą średnią arytmetyczną ze średnich dziennych cen ważonych wolumenem obrotu.
Zarówno dla akcji spółki publicznej notowanej na rynku regulowanym, jak i spółki publicznej, której akcje zostały wprowadzone wyłącznie do alternatywnego systemu obrotu, pozostałe wymogi ustalenia ceny minimalnej dla akcji podlegających wykupowi są wspólne:
- W przypadku spółki, w stosunku do której zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub ogłoszono upadłość, cena akcji nie może być niższa od ich wartości godziwej. Wartość godziwą wyznacza wybrana przez wzywającego firma audytorska. Według ustawy o rachunkowości za wartość godziwą należy przyjąć kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami.
- Cena nie może być niższa niż najwyższa cena zapłacona w okresie 12 miesięcy oraz najwyższa wartość rzeczy lub praw wydanych za akcje podlegające wykupowi, a także osiągnięta w tym okresie cena pośredniego nabycia. W szczególnych przypadkach stosuje się także wartość godziwą określoną przez audytora.
- W przypadku, w którym w okresie 3 miesięcy obrotu akcjami na rynku głównym poprzedzających zawiadomienie KNF o zamiarze ogłoszenia wezwania, obrót akcjami spółki, której dotyczy wezwanie, był dokonywany na mniej niż 1/3 sesji i jeżeli na co najmniej 1/3 z tych sesji występowała co najmniej 5% różnica cen tych akcji na zamknięciu notowań w stosunku do ceny zamknięcia na poprzedniej sesji w tym okresie, cena minimalna nie może być niższa od ich wartości godziwej. Dodatkowo, jeżeli wolumen obrotu na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu publikowany przez spółkę prowadzącą rynek regulowany lub organizującą ASO, w okresie 6 miesięcy poprzedzających przekazanie KNF zawiadomienia o zamiarze przeprowadzenia wezwania, stanowił mniej niż 1% wszystkich akcji spółki dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzonych do ASO, cena minimalnie nie może być niższa od ich wartości godziwej. Stanowi to ustalenie ceny w przypadku niskiej płynności obrotu.
Jeśli osiągnięcie lub przekroczenie progu 95% ogólnej liczby głosów nastąpiło w wyniku ogłoszonego wezwania na sprzedaż lub zamianę wszystkich pozostałych akcji spółki, cena przymusowego wykupu nie może być niższa od ceny proponowanej w tym wezwaniu.
Przymysowy wykup. Prawa i obowiązki
W przymusowym wykupie nie jest wymagana zgoda akcjonariusza, do którego skierowane jest żądanie wykupu. To oznacza, że jeśli spełnione są określone warunki, wykup może być przeprowadzony bez udziału lub zgody akcjonariusza, którego akcje zostaną wykupione.
Przed ogłoszeniem przymusowego wykupu, akcjonariusz musi ustanowić zabezpieczenie w wysokości co najmniej 100% wartości akcji, które mają być wykupione. To zabezpieczenie powinno być udokumentowane zaświadczeniem banku lub innej instytucji finansowej udzielającej zabezpieczenia lub pośredniczącej w jego udzieleniu.
Przymusowy wykup jest ogłaszany i przeprowadzany za pośrednictwem podmiotu prowadzącego działalność maklerską na terytorium Polski. Ten podmiot ma obowiązek zawiadomienia Komisji Nadzoru Finansowego oraz spółki prowadzącej rynek regulowany lub podmiotu organizującego alternatywny system obrotu o zamiarze ogłoszenia przymusowego wykupu. Informacje na ten temat są również udostępniane zainteresowanym stron.
Odstąpienie od ogłoszonego przymusowego wykupu jest niedopuszczalne. Procedura ta ma charakter obowiązkowy, a akcjonariusze objęci nią muszą ją przestrzegać.
Żądanie wykupu akcji
Głównym założeniem żądania wykupu jest sytuacja, w której jeden z akcjonariuszy zdobywa kontrolujący pakiet akcji, osiągając lub przekraczając 95% ogólnej liczby głosów w spółce publicznej. W takim przypadku inny akcjonariusz może zażądać wykupienia swoich akcji przez tego kontrolującego akcjonariusza.
Akcjonariusz, który chce skorzystać z prawa do żądania wykupu, musi złożyć to żądanie na piśmie. Termin na złożenie takiego żądania wynosi trzy miesiące od dnia, w którym kontrolujący akcjonariusz osiągnął lub przekroczył próg 95%.
Jeśli informacja o osiągnięciu lub przekroczeniu progu 95% ogólnej liczby głosów nie została jeszcze przekazana do publicznej wiadomości w odpowiedni sposób, to termin na złożenie żądania biegnie od dnia, w którym akcjonariusz dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o tym osiągnięciu lub przekroczeniu progu.
Jeśli akcjonariusz, który zażądał wykupu, otrzyma odpowiedź pozytywną, to obowiązek nabycia akcji spoczywa solidarnie na kontrolującym akcjonariuszu oraz na podmiotach z nim związanych, takich jak podmioty dominujące lub zależne. Mają oni 30 dni na zadośćuczynienie temu żądaniu.
Akcjonariusz żądający przymusowego odkupu swoich akcji przez kwalifikowanego akcjonariusza większościowego uprawniony jest do otrzymania ceny nie niższej niż ustalonej w sposób analogiczny, jak opisany przy wykupie przymusowym powyżej, zarówno dla akcji notowanych na rynku regulowanym jak i akcji notowanych wyłącznie na ASO.
Jeśli osiągnięcie lub przekroczenie progu 95% następuje w wyniku ogłoszonego wezwania na sprzedaż akcji, to akcjonariusz żądający wykupienia akcji ma prawo do otrzymania ceny nie niższej niż cena proponowana w tym wezwaniu. To zabezpiecza interesy akcjonariuszy i zapewnia, że nie zostaną zmuszeni do sprzedaży akcji poniżej wartości proponowanej w wezwaniu.
Odkup akcji
Prawo do żądania odkupienia akcji przysługuje akcjonariuszowi spółki publicznej, który posiada mniej niż 5% ogólnej liczby głosów w spółce i który spełnia określone warunki dotyczące wykluczenia akcji z obrotu na rynku regulowanym i nie obejmuje spółek notowanych w alternatywnym systemie obrotu („NewConnect”). Te warunki obejmują m.in. wykluczenie na podstawie decyzji Komisji Nadzoru Finansowego lub postępowania w sprawie żądania wykluczenia akcji.
Akcjonariusz, który spełnia warunki do odkupu, musi złożyć pisemne żądanie odkupu akcji w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym akcje zostały wykluczone z obrotu na rynku regulowanym. Jeśli akcjonariusz złożył skargę do sądu administracyjnego w związku z decyzją Komisji Nadzoru Finansowego o wykluczeniu akcji, termin odkupu biegnie od dnia uprawomocnienia się wyroku oddalającego skargę.
Spółka, wobec której złożono żądanie odkupu, ma obowiązek dokonania odkupu wszystkich akcji na rachunek własny lub na rachunek akcjonariuszy pozostających w spółce. Odkup akcji musi nastąpić w jednym terminie po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia żądania.
Cena odkupu akcji nie może być niższa od ceny określonej zgodnie z przepisami regulującymi cenę akcji w przypadkach przymusowego wykupu na dzień, w którym akcje zostały wykluczone z obrotu na rynku regulowanym. Cena ustalona w ten sposób ma charakter ceny minimalnej i nie ma przeszkód, aby w wyniku ustaleń z akcjonariuszami mniejszościowymi została ona ustalona na wyższym poziomie, przy czym cena taka powinna być jednakowa dla wszystkich akcjonariuszy, których akcje podlegają odkupowi. W przypadku gdy spółka nie dysponuje wystarczającymi środkami na zaspokojenie wszystkich akcjonariuszy mniejszościowych, zapłata powinna nastąpić z uwzględnieniem zasady proporcjonalności.
Członek zarządu lub rady nadzorczej spółki nie może żądać odkupu akcji na podstawie tych przepisów. Ograniczenie to ma na celu uniknięcie konfliktu interesów.
Odkupione akcje podlegają umorzeniu. Procesem umorzenia kieruje zarząd emitenta, bez konieczności zwoływania walnego zgromadzenia. To oznacza, że akcje przestają istnieć jako udziały w kapitale spółki.
Wyłączenie prawa do odkupu
Akcjonariusz spółki publicznej nie ma prawa żądać odkupu swoich akcji, zgodnie z procedurą opisaną powyżej, w przypadku ogłoszenia upadłości spółki lub wydania postanowienia o oddaleniu wniosku o ogłoszenie jej upadłości ze względu na brak wystarczających środków na zaspokojenie wierzycieli. W takiej sytuacji, procedura odkupu akcji nie zostanie zainicjowana, a akcjonariusz pozostanie w posiadaniu swoich akcji w spółce.
To ograniczenie ma na celu chronienie interesów wierzycieli spółki oraz zapobieganie ewentualnym nadużyciom przez akcjonariuszy w przypadku, gdy spółka znajduje się w trudnej sytuacji finansowej.
Przymusowy wykup akcji na przykładzie STS Holding
Grupa STS, założona w 1997 r. jest największą firmą bukmacherską w Polsce. Na GPW zadebiutowała w 2021 r. i wchodziła w skład indeksu mWIG40. W październiku 2023 r. Entain Holdings (CEE), który miał bezpośrednio 155 591 656 akcji spółki odpowiadających 99,28% kapitału i ogólnej liczby głosów, ogłosił przymusowy wykup pozostałych 1 134 302 akcji, czyli 0,72% kapitału STS Holding po 24,8 zł za akcję, a dzień wykupu został ustalony na 10 października 2023 roku. Nastąpiło zawieszenie obrotu akcjami spółki, w związku z przekazaniem zawiadomienia do KNF o zamiarze ogłoszenia przymusowego wykupu akcji spółki.
Po przeprowadzonym wykupie, 12 października br. akcjonariusze STS Holding podjęli uchwałę w sprawie wycofania wszystkich 156,7 mln akcji spółki z obrotu na rynku regulowanym Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Następnie STS Holding złożył wniosek do KNF o zgodę na wycofanie akcji z obrotu na GPW.
Podstawa prawna:
Art. 82 – 83b ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz.U. z 2022 r., poz. 2554 – tekst jednolity);
Rozporządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 11 lutego 2021 r. w sprawie nabywania akcji spółki publicznej w drodze przymusowego wykupu (Dz.U. z 2021 r., poz. 294)
Radca Prawny Robert Grzegorek
