W związku z pracami Zespołu Roboczego Rady Rozwoju Rynku Finansowego ds. przeglądu regulacji rynku obligacji korporacyjnych, Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych przekazało w ubiegłym tygodniu propozycje regulacji, które mogłyby służyć zwiększeniu transparentności ofert obligacji oraz wzmacniały poziom ochrony inwestorów indywidualnych. Wśród nich znalazły się następujące propozycje:
1. Obrót obligacjami po terminie wykupu
W ocenie SII należałoby dopuścić możliwość obrotu obligacjami po terminie ich wykupu. Obecnie przepisy prawa uniemożliwiają dokonywanie takiego obrót. Tymczasem inwestor powinien mieć możliwość swobodnego zbywania obligacji również po dniu planowanego wykupu. Obrót obligacjami, które nie zostały wykupione w terminie przez emitenta mógłby odbywać się poza obrotem zorganizowanym. Pozwoliłoby to inwestorom, chociaż w niewielkim zakresie zminimalizować stratę na danych obligacjach. Ponadto takie rozwiązanie pozwoliłoby na wykazanie przez inwestora straty podatkowej, którą mógłby następnie rozliczyć z zyskami z źródeł kapitałowych w ciągu kolejnych pięciu lat. Zwrócić warto przy tym uwagę, że tego rodzaju instrumenty w określonych przypadkach mogą cieszyć się także zainteresowaniem firm zajmujących się procesami windykacyjnymi.
2. Powszechna dematerializacja obligacji
Zasadnym jest wprowadzenie powszechnej dematerializacji obligacji. W ocenie Stowarzyszenia warta rozważenia jest zarówno propozycja, by wszystkie obligacje były zdematerializowane na wzór akcji spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, jak inna forma zapisu elektronicznego na rachunku prowadzonym przez firmę inwestycyjną lub bank, w tym prowadzenie rejestru obligatariuszy na wzór rejestru akcjonariuszy w projektowanej zmianie Kodeksu spółek handlowych. Mając jednak na uwadze, że obrót profesjonalny nie wymaga tak daleko idącej ochrony jak obrót nakierowany na klienta detalicznego (tzw. konsumenta) akceptowalnym rozwiązaniem byłoby w ocenie SII także ograniczenie obowiązku emitowania obligacji w formie materialnej jedynie do tych ofert, które kierowane są choćby do jednego klienta detalicznego. Prowadzenie ewidencji elektronicznej obligacji przez podmioty nadzorowane przez Komisję Nadzoru Finansowego zwiększyłoby bezpieczeństwo inwestorów i ułatwiło Komisji sprawowanie w sposób bardziej efektywny nadzoru nad rynkiem oferty prywatnych papierów dłużnych.
SII zwróciło też uwagę, że emitowanie obligacji w formie pisemnej (dokumentu) niesie wiele bardzo istotnych ryzyk dla klientów detalicznych. Wśród zidentyfikowanych przez Stowarzyszenie wskazać m.in. należy na przypadki, gdy inwestor nigdy nie otrzymał dokumentu obligacji, a ustalenie miejsca jego zdeponowania było niemal niemożliwe, lub też depozyt był fikcyjny. Wskazać także należy na przypadki, gdy otrzymane przez inwestora dokumenty były na tyle dalece sporządzone w sposób niezgodny z przepisami prawa, iż dotknięte były sankcją nieważność. Równie wysokie ryzyko wiąże się z obrotem wtórnym obligacjami w postaci dokumentu. Wprowadzenie wymogu dematerializacji znacząco ułatwiłoby ponadto ustalanie listy wierzycieli w toku postępowań restrukturyzacyjnych lub upadłościowego.
3. Utworzenie rejestru emisji prywatnych
Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych wśród przedstawionych propozycji podniosło też postulat utworzenia rejestru/ewidencji emisji prywatnych obligacji kierowanych do klientów innych, niż profesjonalni (szeroko rozumianych konsumentów), który byłby prowadzony przez Komisję Nadzoru Finansowego. SII popiera przy tym postulat, by emitenci obligacji mieli obowiązek informowania Komisji Nadzoru Finansowego o zrealizowanych prywatnych emisjach kierowanych do inwestorów detalicznych wraz z informacją o liczbie osób, do których skierowane zostały oferty. Podkreślić jednak należy, że rejestr emisji obligacji nie powinien być jawny, gdyż w takim przypadku stanowiłby on powszechne źródło wiedzy o emisjach prywatnych wynosząc je do poziomu ofert publicznych. Rejestr emisji obligacji powinien przede wszystkim służyć jako narzędzie w rękach Komisji Nadzoru Finansowego do prowadzenie efektywnego nadzoru i zwiększania bezpieczeństwa inwestorów indywidualnych. Należałoby jednak umożliwić osobom, które otrzymały ofertę prywatną obligacji, weryfikację, czy dana emisja została zgłoszona Komisji Nadzoru Finansowego. Na uzasadniony wniosek KNF powinna udzielać osobom, które objęły obligacje, lub dopiero dostały ofertę ich objęcia zweryfikowania, czy skierowana do nich oferta jest zgłoszona w rejestrze.
4. Lepsze zabezpieczenie obligacji
Kolejny istotny aspekt na który SII zwróciło uwagę, to potrzeba wprowadzenia zmian w zakresie zabezpieczania obligacji. W tym obszarze zwrócić należy uwagę na ułomność regulacji dotyczących administratora zabezpieczenia (hipoteki, zastawu). Jako, że administratora zabezpieczeń „powołuje” emitent, zawiera z nim umowę i płaci mu za pełnienie tej funkcji wynagrodzenie – administrator pozostaje w immanentnym konflikcie interesów pomiędzy obowiązkami jakie powinien realizować na rzecz obligatariuszy, a więzią ekonomiczną z emitentem. W ocenie SII koniecznym jest wprowadzenie regulacji, które uniemożliwią pełnienie funkcji administratora przez podmioty w jakikolwiek sposób powiązane z emitentem, w szczególności prawnie lub ekonomicznie. Jako, że administrator zastawu winien działać w interesie obligatariuszy, Stowarzyszenie podniosło, iż zasadne jest wprowadzenie regulacji, zgodnie z którymi w terminie dwóch tygodni od zakończenia emisji obligacji odbywałoby się obligatoryjne walne zgromadzenie obligatariuszy, które miałoby prawo zmienić administratora zastawu. W przypadku podjęcia przez obligatariuszy decyzji o zmianie administratora emitent zobowiązany byłby mu wypłacić wynagrodzenie w kwocie ustalonej z pierwotnym administratorem. Jeżeli wynagrodzenie nowego administratora zastawu byłoby wyższe, różnica ta byłaby potrącana z odsetek od obligacji, które miałyby być wypłacane obligatariuszom. Dodatkowo należałoby wprowadzić obowiązek ujawniania obligatariuszom na etapie przekazywania oferty nabycia obligacji, również umowy łączącej emitenta obligacji z administratorem zastawu.
Odrębną kwestią na jaką należy zwrócić uwagę, to potrzeba rzetelnej weryfikacji jakości zabezpieczeń. Obligacje zabezpieczone zastawem na akcjach trudno de facto uznać za zabezpieczone. Jeżeli emitent nie jest w stanie w terminie wykupić danej serii obligacji, niemal automatycznie składa wniosek o restrukturyzację, a niekiedy od razu o upadłość. Przy ustalaniu wartości nieruchomości objętej hipoteką zabezpieczającą wykup obligacji należałoby brać pod uwagę cenę za jaką ona zostanie sprzedana w postępowaniu egzekucyjnym. Cena rynkowa jest w tym przypadku wartością mylącą, gdyż w przypadku defaultu na obligacjach zasadniczo nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości przez emitenta po cenach rynkowych, a jest ona zbywana po cenach możliwych do osiągnięcia w postępowaniu egzekucyjnym/licytacji przez syndyka.
5. Rygor wynikający z MIFID II dla wszystkich oferujących obligacje
W ocenie SII rygorom wynikającym z przepisów z MIFID II, bądź też rygorom do nich zrównanym, powinien zostać objęty każdy podmiot oferujący obligacje inwestorom detalicznym, bez względu na okoliczność, czy byłaby to oferta publiczna, czy też prywatna. Wymóg ten powinien dotyczyć także emitenta. Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych nie jest przy tym za wyłączeniem możliwości przeprowadzenia oferty obligacji bezpośrednio przez emitenta.
6. Konieczna edukacja finansowa społeczeństwa
Finalnie Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych zwróciło też uwagę na pilną potrzebę prowadzenia nieustannej edukacji finansowej, nie tylko inwestorów indywidualnych ale wszystkich obywateli. Rynek finansowy cały czas jest w fazie dynamicznego rozwoju. Klienci instytucji finansowych wielokrotnie byli już narażani na nieodpowiednie dla nich instrumenty finansowe. Były to, np. kredyty walutowe, następnie polisolokaty, „Afera amber Gold”, kolejno pojawił się problem rynku Forex i nierzetelnych brokerów z reguły z siedzibą poza granicami naszego kraju, a obecnie gorącym problemem stały się obligacje. Ponadto coraz popularniejsze staje się inwestowanie w kryptowaluty, które przyciągają wielu niedoświadczonych inwestorów, a nie należy wykluczyć, że w przyszłości powstaną np. oferty portfeli inwestycyjnych opartych o kryptowaluty, które przecież nie podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Przy dynamicznie rozwijającym się rynku finansowym jedynie powszechna, konsekwentna i zakrojona na szeroką skalę edukacja finansowa obywateli, może zwiększyć ich bezpieczeństwo i uchronić przed kolejnymi stratami. Dlatego też Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych zwróciło szczególną uwagę na potrzebę masowego upowszechniania wiedzy finansowej, w szczególności poprzez telewizję publiczną, kanały internetowe, po lekcje w szkołach. Aktywną rolę w edukowaniu społeczeństwa niezmiennie pełni też od lat SII.
